Ochrona własności przewidziana jest w Konstytucji:

art. 21 "RP chroni własność i prawo dziedziczenia",
art. 64 "Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej".

Ustawy, w tym KC przewidują konkretne roszczenia służące ochronie własności.

Roszczenia podstawowe = tzw. roszczenia petytoryjne (w odróżnieniu od posesoryjnych – chroniących jedynie posiadanie):

roszczenie windykacyjne (o wydanie),
roszczenie negatoryjne (o zaprzestanie naruszeń).

Roszczenia uzupełniające:

o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy
o zwrot pożytków lub ich wartości
o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy.

Do ochrony własności można również wykorzystać:

powództwo o ustalenie z art. 189 kodeksu postępowania cywilnego.
powództwo o uzgodnienie treści KW z rzeczywistym stanem prawnym z art. 10 ustawy o KW i hipotece.

Przedawnienie = roszczenia windykacyjne i negatoryjne dot. nieruchomości nie podlegają przedawnieniu.

Przedawniają się roszczenia windykacyjne i negatoryjne dot. rzeczy ruchomych. Przedawnienie roszczenia windykacyjnego dot. rzeczy ruchomej nie powoduje utraty prawa własności. Właściciel swoje prawo traci dopiero wówczas, gdy inna osoba nabędzie własność tej rzeczy w drodze zasiedzenia lub nabycia od nieuprawnionego.

1. Roszczenie windykacyjne.

powód wytaczając powództwo musi udowodnić że jest właścicielem rzeczy, co w praktyce może być trudne. Oprócz udowodnienia samego zdarzenia, które powoduje nabycie własności, konieczne jest także udowodnienie własności poprzednika (poprzedników). Dodatkowe komplikacje powoduje fakt, że w procesie windykacyjnym na korzyść władającego rzeczą pozwanego przemawia domniemanie własności. Funkcjonuje bowiem domniemanie, że kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym (art. 339 kc) oraz domniemanie, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (art. 341 kc). Domniemanie takie jest wyłączone jedynie w przypadku nieruchomości, dla których założono księgi wieczyste. W takim przypadku funkcjonuje domniemanie, że prawo ujawnione w księdze wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 ust. 1 kwu). Równolegle obowiązuje zasada, że przeciwko domniemaniu prawa wynikającemu z wpisu w księdze wieczystej nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikające z posiadania (art. 4 kwu).
Legitymacja czynna: legitymowanym do wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym jest aktualny właściciel, a nie osoba, która była właścicielem w chwili naruszenia prawa własności. Każdy ze współwłaścicieli jest legitymowany do podejmowania zachowawczej czynności żądania i dochodzenia roszczenia windykacyjnego ze skutkiem (ochronnym) dla wspólnego prawa. Odchodząc od ścisłej problematyki ochrony własności można wspomnieć, że przepisy o ochronie własności stosuje się odpowiednio do ochrony ograniczonych praw rzeczowych (art. 251 kc). Możliwe jest więc odpowiednie zastosowanie roszczenia windykacyjnego do ochrony takich praw (legitymowanym czynnie byłby np. użytkownik rzeczy, zastawnik, członek spółdzielni mieszkaniowej, uprawniony z tytułu służebności). Wypada ponadto wspomnieć, że również do ochrony praw najemcy lokalu stosuje się odpowiednie przepisy o ochronie własności (art. 690 kc). Od niedawna obowiązuje także analogiczna zasada, według której do ochrony spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności (art. 9 ust. 6 SpółdzMieszkU).
Legitymacja bierna: roszczenie windykacyjne to roszczenie o wydanie rzeczy, które właściciel rzeczy może skierować tylko przeciwko osobie, która rzeczą faktycznie włada (co obejmuje nie tylko posiadacza, ale i dzierżyciela).
pozwany może bronić się, wskazując że przysługuje mu skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą (obejmuje np. uprawnienia władającego wynikające z ważnej um. np. najmu, dzierżawy czy prawa użytkowania). Innym zarzutem hamującym skuteczność roszczenia windykacyjnego wymienianym w doktrynie jest zarzut zatrzymania (nie przysługuje gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych art. 461 § 2 kc).
roszczenie windykacyjne należy odróżnić od roszczeń, których źródłem nie jest prawo własności, lecz np. określony stosunek zobowiązaniowy (przykładowo roszczenie o zwrot rzeczy wynajętej po zakończeniu stosunku najmu). Należy dopuścić kumulację tych roszczeń, przyjmując, iż właściciel może sam zdecydować, czy w celu odzyskania władania nad rzeczą chce się posługiwać roszczeniem windykacyjnym, czy roszczeniem wynikającym ze stosunku obligacyjnego.
przedmiotem roszczenia windykacyjnego jest konkretny przedmiot, rzecz w rozumieniu art. 45 k.c. Nie może być nim np. zbiór praw, jakim jest gospodarstwo rolne czy przedsiębiorstwo, co potwierdza wyraźnie orzecznictwo SN. Ponadto należy pamiętać o tym, że rzeczy oznaczone co do gatunku mogą być przedmiotem roszczenia windykacyjnego, jeżeli zostały odpowiednio zindywidualizowane przez podanie ich ilości i oznakowanie.
rzecz powinna być wydana w takim stanie w jakim się znajduje, właściciel nie może odmówić przyjęcia rzeczy uszkodzonej, ze skutkami analogicznymi, jak w przypadku zwłoki wierzyciela (zachowując ewentualnie roszczenie odszkodowawcze za jej uszkodzenie), jedynie gdy rzecz znajduje się w stanie na tyle pogorszonym że nie można jej uważać za tę samą rzecz albo nie ma istotnych dla właściciela właściwości, należy taką sytuację łączyć z nieistnieniem rzeczy, przyjmując, że właściciel utracił roszczenie windykacyjne i może dochodzić równowartości rzeczy.
w sprawie o wydanie rzeczy ruchomych, które pozwany mógł ukryć lub zbyć, powód może zgłosić w pozwie żądanie ewentualne na wypadek nieuwzględnienia przez sąd żądania wydania rzeczy – zasądzenia określonej sumy pieniężnej stanowiącej równowartość rzeczy.
obecnie ugruntowany jest w orzecznictwie pogląd, że nie można oddalić powództwa windykacyjnego z powołaniem się na art. 5 Kodeksu cywilnego (tak również S. Rudnicki). E. Gniewek uważa, że nadal uzasadnione jest ostrożne stosowanie normy art. 5 kc w procesie windykacyjnym, jednakże w żadnym razie korzystanie z zarzutu nadużycia prawa nie może oznaczać trwałego "unicestwienia" cudzego prawa własności.

2. Roszczenie negatoryjne.

Roszczenie negatoryjne powstaje w razie bezprawnego wkroczenia w sferę uprawnień właściciela, innego niż pozbawienie go władztwa nad rzeczą.
Takie "inne" naruszenie własności może przybrać postać immisji bezpośrednich i pośrednich. Immisje pośrednie zostały potraktowane jako zagadnienie tzw. prawa sąsiedzkiego, a ich zakaz wprowadza art. 144 Kodeksu cywilnego. Podstawę dochodzenia naruszeń prawa własności wynikających z immisji pośrednich stanowi jednak art. 222 § 2 Kodeksu cywilnego, który stanowi również podstawę prawną żądania ochrony własności w razie naruszeń bezpośrednich (np. zmiana kierunku wód opadowych, przerzucenie przedmiotów na nieruchomość sąsiednią).
Roszczenie negatoryjne zmierza do przywrócenia do stanu zgodnego z prawem oraz jeżeli towarzyszące okoliczności wskazują na to, że naruszenia mogą się powtarzać do zakazania naruszycielowi określonego zachowania się na przyszłość.
Ustawodawca w Kodeksie cywilnym posługuje się w różnych miejscach dwoma różnymi pojęciami "przywrócenie stanu poprzedniego" (art. 363 § 1, 344 § 1 kc) i "przywrócenie stanu zgodnego z prawem". Treść roszczenia negatoryjnego nie obejmuje żądania naprawienia szkody ani zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia. Odrębnej uwagi wymaga przykład dotyczący ochrony własności w razie wzniesienia budynku lub innego urządzenia na cudzym gruncie. Nie powinno ulegać wątpliwości, że w razie braku przesłanek roszczenia uwłaszczeniowego posiadacza, właścicielowi przysługuje roszczenie negatoryjne o przywrócenie stanu zgodnego z prawem w trybie restytucji naturalnej poprzez rozbiórkę budynku.