Ubezpieczenia osobowe

Dwa podstawowe rodzaje ubezpieczeń osobowych

Podział ubezpieczeń osobowych:

• ubezpieczenie na życie – dot. śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku
  
• ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków.
  

Ogólnie o umowie ubezpieczenia:

Przez umowa ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie:

• przy ubezpieczeniu majątkowym - określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;
  
• przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.
  

Charakter:

Um. odpłatna, dwustronnie zobowiązująca, kwalifikowana (jedną ze stron zawsze ubezpieczyciel), kauzalna. Kwestia wzajemności i losowości um. ubezpieczenia wywołuje spory w doktrynie. Zgodnie z najnowszymi poglądami doktryny, przyjmuje się raczej, że um. ubezpieczenia jest umową wzajemną, gdyż świadczeniem ubezpieczyciela jest również samo udzielanie ochrony ubezpieczeniowej (bez względu na to czy zaistnieje obowiązek zapłaty czy nie). Przyjmuje się również, że um. ubezpieczenia nie jest umową losową a przynajmniej nie typową umową losową. Ubezpieczyciel zawsze spełnia bowiem świadczenie w postaci udzielania ochrony ubezpieczeniowej a jedynie obowiązek świadczenia pieniężnego ubezpieczyciela zależy od zdarzenia przyszłego, możliwego i niepewnego.

Strony um.:

Ubezpieczyciel i ubezpieczający. W stosunku ubezpieczeniowym uczestniczyć mogą jeszcze inne podmioty: ubezpieczony (nie zawsze tożsamy z ubezpieczającym – osoba na rzecz której udzielana jest ochrona ubezpieczeniowa – przedmiotem ubezpieczenia jest interes majątkowy bądź sytuacja życiowa tej osoby), uposażony (podmiot, osoba uprawniona do otrzymania określonej w ubezpieczeniu osobowym sumy ubezpieczenia na wypadek śmierci ubezpieczonego);

Świadczenia stron:

Ubezpieczyciela – zgodnie z przeważającym już poglądem w doktrynie (chociaż nie wynika to wprost z zapisów KC) świadczeniem ubezpieczyciela jest samo udzielanie ochrony ubezpieczeniowej (bez względu na to czy zaistnieje wypadek ubezpieczeniowy, w następstwie którego ubezpieczyciel będzie zobowiązany do zapłaty świadczenia pieniężnego). W przypadku zajścia wypadku ubezpieczeniowego ubezpieczyciel zobowiązany jest do spełnienia świadczenia pieniężnego w postaci: przy ubezpieczeniu majątkowym – odszkodowania za szkodę powstałą w następstwie zdarzenia objętego umową; przy ubezpieczeniu osobowym – zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub spełnienie innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej (przy czym do renty z um. ubezpieczenia nie stosuje się przepisów kodeksu cywilnego o rencie);

Ubezpieczającego – składka, opłacana jednorazowo lub w ratach. Wysokość składki zależy od rozmiaru ryzyka ubezpieczeniowego, wysokości sumy ubezpieczenia oraz długości okresu ubezpieczenia.

Inne wybrane zagadnienia:

• W praktyce najczęściej kształt um. ubezpieczenia wynika przede wszystkim z ogólnych warunków ubezpieczeń – będącymi wzorcem umownym w rozumieniu ar. 384 KC.
  
• Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia lub postanowienia um. ubezpieczenia sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami KC są nieważne (art. 807 KC).
  
• Forma – pisemna ad solemnitatem – um. ubezpieczenia powinna być stwierdzona przez ubezpieczyciela dokumentem ubezpieczenia (art. 809 §1 KC) – w praktyce najczęściej jest to polisa. Co do zasady uważa się, że um. została zawarta z chwilą doręczenia dokumentu ubezpieczenia (art. 809 §2 KC), jednak możliwy jest inny moment zawarcia um.. Dokument ubezpieczenia ma jednak jedynie charakter potwierdzający zawarcie um. – jeśli do zawarcia um. dochodzi w inny sposób niż na skutek jego doręczenia, nie wystawienie dokumentu ubezpieczenia nie oznacza, że um. nie została zawarta.
  
• Suma ubezpieczenia (suma gwarancyjna) – górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela. W ubezpieczeniach majątkowych co do zasady suma ubezpieczenia powinna odpowiadać wartości ubezpieczonego interesu majątkowego. Suma ubezpieczenia (gwarancyjna) stanowi najczęściej podstawę do obliczenia składki.
  
• Tzw. milczące zawarcie um. – w stanie prawnym sprzed nowelizacji możliwe było tzw. milczące zawarcie um., co polegało na tym, że jeżeli przed upływem czternastu dni od daty otrzymania oferty na piśmie ubezpieczyciel nie doręczył składającemu ofertę dokumentu ubezpieczenia, um. uważa się z piętnastym dniem od otrzymania oferty za zawartą na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia (art. 810 KC). Nie dotyczyło to jednak ubezpieczeń na życie. Po nowelizacji milczące zawarcie um. odnosi się wyłącznie do ubezpieczeń obowiązkowych (art. 5a ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK)!
  
• Początek ochrony ubezpieczeniowej – jeżeli nie umówiono się inaczej, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu um., nie wcześniej jednak niż dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty. W wypadku gdy um. doszła do skutku przed doręczeniem dokumentu ubezpieczenia, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia, w którym um. ubezpieczenia uważana jest za zawartą.
  
• Przedawnienie roszczeń z um. ubezpieczenia – 3 lata (art. 819 §1 KC). W starym stanie prawnym (skreślony nowelizacją 819 §2 KC) bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela rozpoczynał się w dniu, w którym nastąpiło zdarzenie objęte ubezpieczeniem. Jednak w niektórych przypadkach mogło to prowadzić do przedawnienia roszczenia zanim stanie się ono wymagalne! Dlatego po nowelizacji do rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia stosuje się ogólne zasady KC. Przedawnienie roszczeń poszkodowanego do ubezpieczyciela z um. ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podlega takim samym regułom jak przedawnienie roszczeń poszkodowanego do ubezpieczonego sprawcy (819 §3 KC). Bieg terminu przedawnienia roszczeń do ubezpieczyciela przerywa również przez zgłoszenie ubezpieczycielowi roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem!
  
• Um. ubezpieczenia na cudzy rachunek (zmiana terminologii; przed nowelizacją – "na rzecz O3") – art. 808 KC.
  
  • um. ubezpieczenia można zawrzeć także na cudzy rachunek (ubezpieczonego). Ubezpieczony może nie być imiennie w umowie wskazany, chyba że jest to konieczne dla określenia przedmiotu ubezpieczenia
    
  • Obowiązkami wynikającymi z takiej um. można obciążyć również ubezpieczonego (musi to wynikać z treści um. ubezpieczenia; część takich obowiązków obciąża go ipso iure). Jednakże obowiązkiem zapłaty składki można obarczyć jedynie ubezpieczającego. Ubezpieczyciel może podnieść zarzuty mające wpływ na odpowiedzialność z tytułu um. ubezpieczenia również przeciwko ubezpieczonemu.
    
  • Ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej; jednakże uzgodnienie takie nie może zostać dokonane, jeżeli wypadek już zaszedł;
    
  • Ubezpieczony może żądać by ubezpieczyciel udzielił mu informacji o postanowieniach zawartej um. oraz ogólnych warunków ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą praw i obowiązków ubezpieczonego.
    
• Powinności ubezpieczeniowe – oprócz obowiązku zapłaty składki na ubezpieczającym/ubezpieczonym może ciążyć szereg innych obowiązków związanych z wykonywaniem um. ubezpieczenia. Są to tzw. "powinności". Nie mają one charakteru świadczenia – ubezpieczyciel nie może dochodzić ich spełnienia na drodze sądowej. Jednak ich wykonanie gwarantuje prawidłową realizację um. ubezpieczenia, dlatego konsekwencją ich niewykonania jest najczęściej brak odpowiedzialności ubezpieczyciela. Część powinności (np. obowiązek deklaracji i notyfikacji ryzyka ubezpieczeniowego – art. 815 KC, obowiązek ratowania przedmiotu ubezpieczenia i zapobieżenia szkodzie – art. 826 KC) wynika wprost z przepisów prawa. Inne nakładane są przez postanowienia um. ubezpieczenia.
  
• Ubezpieczenia obowiązkowe – w polskim systemie prawnym ustawy nakładają na niektóre podmioty obowiązek ubezpieczenia. Istnieje system tzw. ubezpieczeń obowiązkowych – najczęściej (poza jednym wyjątkiem) są to ubezpieczenia OC. Ideą ich wprowadzenia jest ochrona kręgu potencjalnych osób poszkodowanych. Ubezpieczeń tych dot. ustawa z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U.2003.124.1152). Wprowadza ona pewne specyficzne uregulowania dla tych ubezpieczeń. Cechą charakterystyczną jest to, że warunki ubezpieczenia są szczegółowo bądź ramowo regulowane przez tą ustawę bądź poprzez rozporządzenia. Ustawa reguluje bezpośrednio ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, OC rolnika oraz ubezpieczenie budynków w gospodarstwie rolnym. Pozostałe ubezpieczenia obowiązkowe (zazwyczaj dotyczące różnych zawodów – np. radcowie prawni, architekci, pośrednicy ubezpieczeniowi) są regulowane rozporządzeniami wydawanymi na podstawie innych ustaw (ale do tych ubezpieczeń też mają zastosowanie postanowienia ogólne ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych).
  

Linki sponsorowane

RADCA PRAWNY tel. 503-300-503 www.matysiak-radcaprawny.pl

Ubezpieczenia osobowe

Ubezpieczenia osobowe chronią na wypadek wystąpienia określonych sytuacji bezpośrednio dot. życia człowieka – np. śmierć, dożycie określonego wieku, choroba, etc. W odróżnieniu od ubezpieczeń majątkowych nie służą one zatem ochronie interesu majątkowego ubezpieczonego. Dlatego też z ubezpieczeń tych nie wypłaca się odszkodowań ale z góry określone kwoty pieniężne. Co do zasady dopuszczalna jest kumulacja świadczenia z ubezpieczenia osobowego ze świadczeniem dochodzonym od sprawcy szkody na osobie.

Podział ubezpieczeń osobowych:

• ubezpieczenie na życie – dot. śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku
  
• ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków – dot. wypadków uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.
  

Ubezpieczenie na życie (w szerokim ujęciu)

• Są z reguły ubezpieczeniami długoterminowymi.
  
• Obejmują ubezpieczenie na życie, na dożycie, zaopatrzenia dzieci, ubezpieczenia rentowe. Specyficznym rodzajem ubezpieczeń na życie są ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Łączą element ubezpieczeniowy z elementami zorganizowanego oszczędzania.
  
• W zakresie tych ubezpieczeń istnieją specyficzne instytucje jak wykup ubezpieczenia (tj. częściowy zwrot wpłaconych składek), zamiana ubezpieczenia na tzw. bezskładkowe w razie zaniechania opłacania składek po 2 – 3 latach, pożyczek pod zastaw polisy.
  
• Ubezpieczyciel może wypowiedzieć um. ubezpieczenia na życie wyłącznie w przypadkach wskazanych w ustawie (art. 830 §3 KC)!
  
• Ubezpieczenie na życie na cudzy rachunek można zawrzeć tylko za wyraźna zgodą ubezpieczonego (art. 829 §2 KC). Zgoda ubezpieczonego powinna obejmować też wysokość sumy ubezpieczenia. Zgoda jest też wymagana dla wyznaczenia lub zmiany przez ubezpieczającego osoby uposażonej a także dla zmiany warunków um. ubezpieczenia (art. 831 §1¹ KC).
  
• Wypadek ubezpieczeniowy – śmierć niezależnie od przyczyn zgonu albo dożycie przez osobę ubezpieczona określonego wieku. Samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat dwóch od zawarcia um. ubezpieczenia (art. 833 KC). Przyczyna samobójstwa oraz stan psychiczny ubezpieczonego w jakim popełnia samobójstwo są bez znaczenia. Ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić powyższy termin do szczęściu miesięcy.
  
• Jeśli do wypadku doszło po upływie lat 3 od zawarcia um. ubezpieczenia na życie ubezpieczyciel nie może podnieść zarzutu, że przy zawieraniu um. ubezpieczający podał wiadomości nieprawdziwe, w szczególności, że zataił chorobę ubezpieczonego (art. 834 KC). Ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić powyższy termin. Zasada ta ma chronić ubezpieczającego – 3 letni okres jest z reguły wystarczający do ujawnienia się ukrytej choroby.
  

Ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków

-    obejmują ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków (NW) w postaci śmierci na skutek NW bądź trwałego uszczerbku na zdrowiu;

-    należą z reguły do ubezpieczeń krótkoterminowych, zawieranych na okresy roczne (następie przedłużane o kolejne okresy).

-    w ubezpieczeniach NW często występują ubezpieczeniowe świadczenia odszkodowawcze (np. w postaci zwrotu kosztów wydatków na leczenie, przeszkoleń zawodowych) – jest to jednak de facto połączenie elementów um. ubezpieczenia majątkowego i osobowego w jednej umowie.

-    wypadek ubezpieczeniowy – nieszczęśliwy wypadek powodujący skutki określone w warunkach ubezpieczenia (takim skutkiem jest śmierć albo uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia). Z reguły nieszczęśliwy wypadek jest definiowany jako zdarzenie nagłe o przyczynie zewnętrznej. Czasem za nieszczęśliwy wypadek w rozumieniu ogólnych warunków ubezpieczenia uważa się również zawał serca i udar mózgu.

Wypowiedzenia um. przez ubezpieczającego

• Ubezpieczający może wypowiedzieć um. w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w ogólnych warunkach ubezpieczenia a w razie jego braku - ze skutkiem natychmiastowym (art. 830 §1 KC).
  
• Reguły te w praktyce mają znaczenie wyłącznie w odniesieniu do umów ubezpieczenia na życie, te są bowiem długoterminowe. W razie umów ubezpieczenia NW są w zasadzie bezprzedmiotowe wobec krótkotrwałego charakteru tych umów.
  
• W braku odmiennego zastrzeżenia um. uważa się za wypowiedzianą przez ubezpieczającego, jeżeli składka lub jej rata nie została zapłacona w terminie określonym w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia mimo uprzedniego wezwania do zapłaty w dodatkowym terminie określonym w ogólnych warunkach ubezpieczenia; w wezwaniu powinny być podane do wiadomości ubezpieczającego skutki niezapłacenia składki (art. 830 §2 KC).
  

Osoba uprawniona do świadczenia na wypadek śmierci (art. 831 KC)

• Ubezpieczający ma prawo do swobodnego dysponowania sumą ubezpieczenia wypłacaną na wypadek jego śmierci. Swoboda ta objawia się w tym, że może wskazać jedna lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia po jego śmierci, może tez zawrzeć um. ubezpieczenia na okaziciela. Ubezpieczający może zmienić lub odwołać w każdym czasie powyższe dyspozycje.
  
• Ubezpieczający może wskazać kilka osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia. Może dowolnie oznaczyć udział tych kilku uprawnionych w sumie ubezpieczenia (może też proporcje te w każdej chwili zmienić). Jeżeli ubezpieczający nie oznaczył udziału poszczególnych uprawnionych, uważa się, że udziały tych osób są równe.
  
• W um.ch ubezpieczenia na cudzy rachunek wykonywanie powyższych uprawnień przez ubezpieczającego wymaga każdorazowej zgody ubezpieczonego. Um. ubezpieczenia może przewidywać, że uprawnienia te będą wykonywane bezpośrednio przez ubezpieczonego.
  
• Suma ubezpieczenia przypadająca uprawnionemu nie należy do spadku po ubezpieczonym!
  
• Wskazanie uprawnionego staje się bezskuteczne, jeżeli uprawniony (art. 832 §1 KC):
  
  • zmarł przed śmiercią ubezpieczonego, albo
    
  • umyślnie przyczynił się do śmierci ubezpieczonego.
    
• Jeżeli w chwili śmierci ubezpieczonego nie ma osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia, suma ta przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia, chyba że umówiono się inaczej (art. 832 §2 KC).
  

Linki sponsorowane

RADCA PRAWNY Obsługa prawna firm tel. 503-300-503 www.matysiak-radcaprawny.pl