PRAWO CYWILNE: Opóźnienie i zwłoka

Następstwa opóźnienia i zwłoki dłużnika

Opóźnienie i zwłoka = przypadki nienależytego wykonania zobowiązań.

Dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia = gdy świadczenie możliwe do spełnienia i wymagalne nie zostaje zrealizowane w czasie właściwym (czyli oznaczonym terminie, a gdy termin nie został oznaczony, niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela do spełnienia świadczenia), a dłużnik nie jest uprawniony do wstrzymania się ze świadczeniem.

Także wówczas, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia.

Nie ma znaczenia, czy dłużnik pozostaje w błędzie co do wysokości lub terminu spełnienia świadczenia.

Opóźnienie może przybrać dwie postacie:

opóźnienia zwykłego – gdy D. nie spełnia świadczenia z przyczyn, za które odp. nie ponosi,
zwłoki, która jest opóźnieniem kwalifikowanym – wskutek okoliczności, za które D. ponosi odpowiedzialność.

Opóźnienie nie jest zwłoką tylko wówczas, gdy D. udowodni, że nastąpiło z przyczyn, za które odp. nie ponosi. Dopóki tego nie wykaże istnieje domniemanie pozostawania w zwłoce.

Skutki opóźnienia:

Możliwość przymusowego dochodzenia spełnienia świadczenia;
W. powinien zawiadomić poręczyciela o opóźnieniu dłużnika,
Kupujący ma prawo żądać od sprzedawcy naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia, jeżeli sprzedawca dostarczył wadliwe rzeczy oznaczone co do gatunku, a kupujący zażądał dostarczenia rzeczy wolnych od wad,
Odbiorca ma prawo odstąpić o um. dostawy, jeżeli dostawca opóźnia się z rozpoczęciem wytwarzania przedmiotu dostawy tak dalece, że nie jest prawdopodobne, aby zdołał je dostarczyć w umówionym terminie,
Zamawiający ma prawo odstąpić od um. o dzieło, jeszcze przed upływem terminu wykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub zakończeniem prac tak dalece, że nie jest prawdopodobne, aby zakończył dzieło w umówionym terminie;
w przypadku świadczeń pieniężnych = odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniosło się żadnej szkody;

Skutki zwłoki:

w każdym przypadku uprawnia do żądania naprawienia szkody, niezależnie od skorzystania z innych uprawnień
wierzyciel może żądać wykonania zobowiązania, co do którego dłużnik pozostaje w zwłoce (art. 477 § 1 kc),
jeżeli wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać od dłużnika naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Oświadczenie W. o odmowie przyjęcia świadczenia ma charakter prawnokształtujący, a jego skutkiem jest zmiana przedmiotu świadczenia z dotychczasowego na odszkodowanie.
jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku wierzyciel może alternatywnie: nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty wartości tych rzeczy (art. 479 kc). Uprawnienie wskazane w art. 479 kc stanowi uprawnienie wierzyciela do tzw. wykonania zastępczego, z którego wierzyciel może skorzystać bez upoważnienia sądu.
w razie zwłoki dłużnika w spełnieniu świadczenia polegającego na czynieniu (facere) wierzyciel może żądać wydania upoważnienia przez sąd na dokonanie czynności na koszt dłużnika. Wierzyciel, upoważniony do wykonania zastępczego, nie musi dokonywać czynności osobiście, lecz może zlecić jej wykonanie osobie trzeciej. Wierzyciel może dokonywać czynności zastępczej bez upoważnienia sądu tylko wtedy, gdy upoważnia go do tego szczególny przepis ustawy (por. pkt c) powyżej – art. 479 kpc, art. 671 § 2 kc);
Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu (dare), wierzyciel może żądać wydania upoważnienia przez sąd na usunięcie na koszt dłużnika wszystkiego, co wbrew zobowiązaniu ten uczynił.
w wypadkach nagłych (niebezpieczeństwo, awaria itp.) wierzyciel może bez upoważnienia sądu, na koszt dłużnika, wykonać czynność lub usunąć to, co wbrew zobowiązaniu dłużnik uczynił (art. 480 § 3 kc). "Nagłość" przypadku nie powinna być rozumiana rozszerzająco i wierzyciel powinien udowodnić istnienie takiej sytuacji, jeśli podjął działania bez upoważnienia sądu. Jeżeli przesłanka umożliwiająca wierzycielowi działanie bez upoważnienia sądu nie była spełniona, wierzyciel odpowiada za szkodę wyrządzoną podjętym przez siebie działaniem.
Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości – dłużnik będący w zwłoce, ponosi odpowiedzialność za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłyby także gdyby świadczenie zostało wykonanie w terminie. W tym przypadku zaostrzeniu ulegają ogólne zasady odpowiedzialności dłużnika. Odpowiedzialność z art. 478 kc określana jest jako odpowiedzialność za casus mixtus (przypadek mieszany): okoliczność przypadkowa (niezawiniona przez dłużnika), będąca przyczyną szkody, miała miejsce w czasie zwłoki, czyli stanu zawinionego przez dłużnika. Inne przypadki odpowiedzialności za casus mixtus to np. art. 714, art. 739, art. 841 kc.
w przypadku zwłoki w spełnieniu świadczeń pieniężnych, wierzyciel może żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych, niezależnie od prawa żądania zapłaty odsetek za czas opóźnienia (patrz pkt 1.e) powyżej), jednak odsetki i odszkodowanie łącznie nie mogą przewyższać szkody.

Zwłoka w spełnieniu świadczenia z um. wzajemnej:

wierzyciel może wyznaczyć dłużnikowi odpowiedni dodatkowy termin do wykonania świadczenia z zagrożeniem, iż po bezskutecznym upływie tego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od um.. Po bezskutecznym upływie terminu wierzyciel może odstąpić od um. albo nadal żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody lub skorzystać z uprawnienia do wykonania zastępczego..
- jeżeli um. była zawarta na piśmie, to oświadczenie o odstąpieniu tez powinno być złożone na piśmie
- W następstwie złożenia oświadczenia o odstąpieniu od um., stosunek prawny wygasa od momentu zawarcia um. – ex tunc.
- W przypadku odstąpienia, strony zobowiązane są do zwrotu drugiej stronie wszystkiego co otrzymały od tej strony w związku z wykonywaniem um.
- Odstępujący może żądać naprawienia szkody z tytułu niewykonania zobowiązania przez druga stronę.
w przypadku świadczeń podzielnych prawo odstąpienia wierzyciela ulega ograniczeniu – wierzyciel może odstąpić tylko w zakresie w jakim dłużnik popadł w zwłokę, chyba że częściowe wykonanie zobowiązania nie maiłoby dla wierzyciela znaczenia; Odstąpienie (ani co do całości, ani co do części) nie jest dopuszczalne w razie zwłoki co do części świadczenia, jeżeli świadczenie choćby jednej ze stron jest niepodzielne.