PRAWO CYWILNE: Zmiana wierzyciela

Sposoby zmiany wierzyciela

Przelew (cesja),
Wstąpienie O3 w prawa zaspokojonego wierzyciela (poręczyciel, zastaw, hipoteka)
Sukcesja (fuzje, przejęcia)

I. Przelew (cesja) wierzytelności (509 KC)

Przelew wierzytelności (cesja) jest umową zawieraną przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osobą trzecią (cesjonariuszem), na mocy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność (wraz ze wszystkimi związanymi z nią prawami, także roszczeniami o zaległe odsetki).

Jest to czynność prawna konsensualna.

Wierzytelność stwierdzona pismem = przelew powinien być również pismem stwierdzony (art. 511 kc)

Do przeniesienia wierzytelności w drodze przelewu zbędna jest zgoda dłużnika (art. 509 §1 kc).

Zgodnie z art. 509 kc wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na O3 (przelew).

Nie można dokonać cesji:

gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne np. art.595
gdy przelew sprzeczny jest z zastrzeżeniem umownym, zwartym w umowie pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem – strony mogą wykluczyć cesję wierzytelności lub uzależnić ją od zgody dłużnika, i to ze skutkiem wobec osób trzecich. Jeżeli jednak wierzytelność została stwierdzona pismem, zastrzeżenie jej niezbywalności jest tylko wtedy skuteczne, gdy pismo zawiera o nim wzmiankę, chyba że nabywca (cesjonariusz)o zastrzeżeniu tym wiedział w chwili przelewu (art. 514 kc)
gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania (taki charakter mają m.in. wierzytelności typu akcesoryjnego, z uwagi na to, że spełniają one funkcję pomocniczą wobec innej wierzytelności lub jakiegoś prawa)
przeniesienia wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela lub dokumentem zbywalnym przez indos (art. 517). Przeniesienie wierzytelności z dokumentu na okaziciela następuje przez przeniesienie własności dokumentu. Do przeniesienia własności dokumentu potrzebne jest jego wydanie.

Przelew może przybrać dwojaką postać:

um. o podwójnym skutku (zobowiązująco- rozporządzającym)
czystej um. rozporządzającej

Ad.1) Przelew w pierwszej postaci polega na umowie zobowiązującej, w wykonaniu której następuje przeniesienie wierzytelności. Skutek ten (rozporządzający) nie musi być musi być jednak w umowie wyrażony ze względu na treść art. 510 §1 kc. W myśl tego przepisu um. sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna um. zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły

Ad. 2) Przelew w drugiej postaci polega na realizacji tylko jego skutków rozporządzających. Pomimo to pozostaje umową kauzalną, której ważność zależy od dokonania przysporzenia przez przeniesienie własności. Zobowiązanie to może wynikać nie tylko z jakiejś um., ale także z innych zdarzeń prawnych np. bezpodstawnego wzbogacenia, czynu niedozwolonego itp.

Przedmiotem um. są wierzytelności już istniejące oraz wierzytelności przyszłe, ale ich treść musi zostać w umowie przelewu określona.

Skutek wobec wierzyciela:

Cedent przestaje być wierzycielem, staje się nim cesjonariusz.
cesjonariusza nie chroni dobra wiara – wierzytelność przechodzi na nabywcę w takim stanie, w jakim była w chwili zawarcia um. o przelew, a więc ze wszystkimi związanymi z nią prawami i brakami (np. przedawnieniem)
Jeżeli cedent przelał wierzytelność, która mu nie przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie, ponosi za to odpowiedzialność wobec cesjonariusza (art. 516 zd. 1 kc). Chodzi o odpowiedzialność za wady prawne cedowanej wierzytelności. Natomiast cedent nie ponowi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika (art. 516 zd. 2 kc), chyba że ją na siebie przyjął (w tzw. umowie gwarancyjnej).

Skutek wobec dłużnika:

Jego sytuacja prawna nie ulega zmianie, z tym tylko, że powinien świadczyć cesjonariuszowi – jako swojemu aktualnemu wierzycielowi.
Dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, dopóty spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy (cesjonariusza), chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik uzyskał w inny sposób wiarygodną wiadomość wiedział o przelewie (art. 512 kc)- ochrona dłużnika działającego w dobrej wierze. Zasadę tę stosuje się także do czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a poprzednim wierzycielem.
Realizując zasadę, że sytuacja prawna dłużnika nie uległa w następstwie cesji pogorszeniu, art. 513 §1 kc przewiduje możliwość zgłoszenia przez niego wszelkich zarzutów, jakie miał on przeciwko cedentowi w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
W szczególności dłużnik może podnieść przeciwko cesjonariuszowi także zarzut potrącenia, który mu przysługiwał wobec cedenta (art. 513 §1 kc). W tym przypadku przełamana została więc zasada, że potrącenie dopuszczalne jest tylko między osobami, które są jednocześnie względem siebie dłużnikiem i wierzycielem Potrącenie to jest dopuszczalne, chociażby wierzytelność dłużnika stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dot. to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

II. Wstąpienie O3 w prawa zaspokojonego wierzyciela

Regulacja art. 518 kc.

Stosunek zobowiązaniowy, mimo zaspokojenia wierzyciela nie ulega wygaśnięciu, lecz trwa nadal ze zmienionym tylko podmiotem po stronie wierzyciela (subrogacja). Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela następuje z mocy prawa. Skutki prawne wstąpienia są przez analogię podobne do skutków cesji.

Zmiana wierzyciela następuje przy zachowaniu poniższych warunków.

Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty (zachowana musi zostać tożsamość zobowiązania):

jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście (np. poręczyciel) albo pewnymi przedmiotami majątkowymi (np. zastaw, hipoteka);
jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (np. hipoteka z wyższym pierwszeństwem wpisu w KW);
jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie (konwersja); dłużnik liczy zazwyczaj na korzystniejszą sytuację prawną, będąc uzależnionym od swego nowego, przyszłego wierzyciela (np. niższe odsetki, dłuższe terminy spłaty)
jeżeli to przewidują przepisy szczególne.

W przypadku częściowego zaspokojenia wierzyciela przez osobę trzecią, wierzyciel zachowuje wierzytelność do pozostałej części, a nawet przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek częściowej zapłaty.

W przeciwieństwie do cesji, wstąpienie będzie dopuszczalne po wyrażeniu zgody dłużnika.. Dyskusyjnym jest, czy osoba trzecia może wstąpić w prawa wierzyciela na podstawie um. zawartej z nim.

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, jeżeli jest już ono wymagalne. Także sprzeciw dłużnika nie uchyla obowiązku wierzyciela.

Jeżeli wierzyciel bezzasadnie omówi przyjęcia świadczenia od os. trzeciej, popadnie w zwłokę dłużnika.

Do ochrony dłużnika analogicznie stosuje się przepisy o przelewie wierzytelności:

- dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, dlatego osobie trzeciej powinno zależeć na szybkim powiadomieniu dłużnika o zmianie wierzyciela;

- dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy.

III. Inne przypadki zmiany wierzyciela

Zmiana wierzyciela może nastąpić:

na skutek zdarzeń, z którymi ustawa wiąże przejście wierzytelności i długu określonej strony stosunku zobowiązaniowego: np. art. 625, 626, 678, 691 kc)
na skutek sukcesji generalnej – m.in. przekształcenie spółek prawa handlowego, dziedziczenie.